تربیت فرزند در سیره امام کاظم علیه السلام

سلام مامانا و باباهای نازنین...

شایسته دیدیم به مناسبت شهادت امام موسی کاظم(ع)  مطالبی رو از سیره تربیتی ایشون درباره فرزندان نقل کنیم...

مطمئنیم این مطالب به گوشتون آشناست... اما از مرورشون حتما بهره چندباره میبرید! 

 امام کاظم علیه السلام جهت تربیت صحیح کودکان راهکارهایی توصیه کرده اند که درادامه مطلب به برخی از آنها اشاره می نماییم. 

کودک و وابستگی به والدین
پیوند عاطفی والدین و فرزندان از نشانه های خداوند است، پیوندی که براساس محبت است نه نیاز و منفعت. کودک توان دوری از والدین را ندارد و هرگونه بی توجهی پدر و مادر به این وابستگی، می تواند برای آینده کودک مشکل آفرین باشد. متأسفانه امروزه برخی از والدین، -بی آن که ناگزیر باشند، فرزندان خود را به مهدکودک می سپارند. هرچند مهدکودک بعد اجتماعی شخصیت کودکان را پرورش می دهد، اما هرگز پاسخگوی نیاز حیاتی کودک به عاطفه نیست. والدین در حد امکان، فرزندان خود را از مهر مادری و عطوفت پدری محروم نسازند. توجه به وابستگی کودک چنان مهم است که حتی در محافل نباید میان پدر و فرزند که کنار هم نشسته اند، فاصله انداخت. امام کاظم علیه السلام می فرماید:
(رسول خدا صلی الله علیه و آله از فاصله انداختن بین پدر و فرزند نهی فرموده است.

وفای به وعده  
 کودکان جز به تحقق وعده والدین نمی اندیشند، در وفای والدین تردید ندارند و همواره به انتظار لحظه موعود می نشینند. هرگونه تأخیر و تخلف در وفای به وعده آنها را می آزارد و به تخریب روحیه اعتماد به والدین می انجامد. افزون بر این، چنین کردار ناپسندی، غیرمستقیم درس پیمان شکنی به آنان می آموزد. کلیب صیداوی نقل می کند که، امام کاظم علیه السلام فرمود: (اذا وعدتم الصبیان وفوا لهم…، هنگامی که به فرزندانتان وعده دادید، وفا کنید، همانا کودکان چنان می پندارند که شما به آنها روزی می دهید.)

کودکان و نماز  
 هرچند این امر مهم همزمان با سن تکلیف بر انسان واجب می شود، اما هرچه زودتر فرزندان با آن آشنا گردند، سریع تر تحت الطاف الهی قرار می گیرند.
انسانی که از کودکی با نماز آشنا و مأنوس شود، زودتر شیرینی عبادت و ارتباط با پروردگار را می چشد و از بعد اجتماعی نیز نماز، نوجوان را به جماعت نیک رفتاران و پسندیدگان پیوند می دهد. نماز قبل از تکلیف، تجربه ای شیرین و جذاب است و هنگام تکلیف، احساس سختی فرایض را از انسان دور می سازد. بدین جهت ائمه علیهم السلام فرزندان خود را، قبل از سن تکلیف، با نماز آشنا می ساختند. امام کاظم علیه السلام فرمود: (مروا صبیانکم بالصلاأ اذا کانوا سبع سنین…)، هنگامی که فرزندانتان به سن هفت سالگی رسیدند، آنها را به نماز فرمان دهید.

فرزندان و بستر استراحت  
اسلام به پیشگیری از گناه اهمیت بسیار می دهد و برای از بین بردن زمینه های گناه تأکید می کند. رعایت حجاب، پرهیز از اختلاط زنان و مردان، کراهت سخن گفتن بسیار با نامحرمان و… از همین باب است. جدا کردن بستر فرزندان در آستانه سن تمیز نیز بخشی از برنامه پیشگیری از گناهان است. امام کاظم علیه السلام می فرماید: (… هنگامی که فرزندانتان به ده سالگی رسیدند، بسترشان را از هم جدا کنید.

فرزندان و مسئولیت 
مسئولیت دادن به فرزندان از روش های مؤثر تربیتی است. مسئولیت، اگر متناسب با توان کودکان باشد و در انجام دادن آن یاری شوند، اعتماد به نفسشان را تقویت می کند و آنان را برای پذیرش و به انجام رساندن مسئولیت های بزرگتر آماده می سازد. علاوه بر این، کودکان احساس می کنند که والدین برای آنها احترام قایلند و آنها را ناتوان نمی انگارند
آن حضرت  هم زمان با وصی اصلی قراردادن حضرت رضا علیه السلام سه تن از فرزندانش (عباس، اسماعیل و احمد) را در مسئولیت وصایت با امام هشتم علیه السلام همراه ساخت.

ناآرامی کودکان  
برخی از کودکان بسیار شلوغ، پرتحرک و ناآرامند، به هرکاری دست می زنند و چه بسا سبب آزار والدین می شوند. برخی از والدین در برابر آنها موضع می گیرند، لب به سرزنش می گشایند و آنان را نابهنجار به شمار می آورند، در حالی که تحرک و ناآرامی کودکان معمولا طبیعی است.
امام کاظم فرمود: (تستحب عرامه الصبی فی صغره لیکون حلیما فی کبره،… ما ینبغی ان یکون الاهکذا، سزاوار است فرزند در کودکی شلوغ و پرتحرک باشد تا در بزرگی صبور و بردبار شود،… و جز این روا نیست.

تفاوت آری، تبعیض هرگز
تبعیض و تفاوت دو واژه نزدیک، ولی متفاوت است. تبعیض بدین معناست که درمیان افراد هم پایه و همسان، بی دلیل فرد یا افرادی را برتر به شمار آوریم، ولی تفاوت عبارت است از برتری شایستگان. تبعیض میان فرزندان بذر کینه و اختلاف و بدبینی به والدین را در دل کودکان می پراکند. 
تفاوت اگر بجا و منطقی باشد، موجب پیشرفت فرزندان می شود، زیرا حس رقابت سالم را در آنها تقویت می کند .

تفاوت نهادن میان فرزندان امری بسیارظریف و حساس است و نیاز به کمال دقت و ظرافت دارد، زیرا ممکن است فرزندان آن را تبعیض پندارند. پس والدین به موارد زیر دقت داشته باشند:
۱- هنگام تفاوت نهادن میان فرزندان، به گونه ای رفتار کنند که کسی آن را تبعیض به شمار نیاورد.
۲- دقت کنند که سبب برتری فرزندی که برتر می شمارند، کاملا آشکار باشد.
۳- درصورت امکان، امتیاز فرزند برتر را، با عباراتی سازنده، بیان کنند.
 

موقعیت اجتماعی فرزندان  
فرزندان تا وقتی به بلوغ شرعی، عقلی و اجتماعی دست نیافته اند، به مراقبت والدین و هدایت آنها نیاز دارند. فراهم ساختن زمینه مساعد برای دستیابی فرزندان به جایگاه اجتماعی مناسب، بخشی از وظایف والدین در برابر فرزندان است. آنها باید برای رسیدن به این هدف، فرزندشان را در انتخاب شغل مناسب یاری دهند.

امام کاظم علیه السلام فرمود:
شخصی با فرزندش خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و گفت: ای رسول خدا، حق این فرزند بر من چیست؟
حضرت فرمود: نام نیکو برایش انتخاب کن، او را ادب بیاموز و در موقعیتی نیک قرار ده. جایگاه اجتماعی مناسب برایش فراهم ساز.
 

والدین و موعظه فرزندان  
هرچند روش غیرمستقیم و زبان عمل از زبان گفتار نافذتراست و معصومان علیهم السلام بیش از آنچه می گفتند، با کردار خود، مردم را ارشاد می کردند، ولی پندمستقیم نیز در سیره آنها بسیار مشاهده می شود.
امام کاظم علیه السلام بعضی از فرزندانش را چنین اندرز می دهد: (فرزندم! بپرهیز از این که خداوند تو را در گناهی که از آن نهی ات کرده، ببیند، بپرهیز از این که پروردگار تو را از اطاعتی که بدان فرمانت داده، مشاهده نکند. هرگز در عبادت خداوند  کوتاهی مکن، زیرا خداوند چنان که شایسته است عبادت نمی شود، و از مزاح بپرهیز که نور ایمانت را می برد و تو را سبک می سازد، و از اندوه و کسالت دور باش، که از بهره دنیا و آخرتت جلوگیری می کنند.)

مسافرت خانوادگی 
مسافرت های خانوادگی می تواند اثر تربیتی بسیار داشته باشد، زیرا:
۱- باعث نشاط و شادابی اعضای خانواده می شود.
۲- سبب استمرار نظارت پدر، که در حیات تربیتی فرزندان ضروری است، می گردد، این امر، به ویژه امروزه که پدران به سبب مشاغل زیاد در خانه کمتر حضور دارند، بسیار مهم است.
۳- زمینه بروز استعدادها و شناخت نقاط ضعف و قوت کودکان را فراهم می آورد.
۴- میدان مناسبی برای تجلی اخلاق اجتماعی وتمرین صفات پسندیده ای چون همکاری، تعاون، نوع دوستی، ایثار و گذشت به شمار می آید.
۵- چنانچه سفر، زیارتی باشد سبب تحکیم اعتقادات و توجه به معنویات می شود.

تربیت از تولد تا مرگ
امام علیه السلام هنگام تولد فرزندش امام رضا علیه السلام کلمات زیبای اذان واقامه را در گوشش زمزمه فرمود و روان نورسیده خود را با آوای توحید صفا بخشید. سپس آب فرات خواست و کامش را با آب فرات آشنا نمود.
حضرت حتی در لحظات پایانی عمرش نیز به تربیت فرزندانش می اندیشید. 

منبع: http://kazem.ommolketab.ir

تهیه و تنظیم : سمانه پورگل افشان