ساز و كارهای تربیت نسل منتظر (2)

در ساز و كارهای تربیت نسل منتظر(1)به 4 گام اشاره کردیم و حالا:

گام پنجم

دوران شیردهی

مادرانی كه توفیق دارند از شیری كه محصول لقمه حلال است به فرزند خود بنوشانند، هم چنین مادرانی كه با وضو به فرزند خود شیر می دهند و با ذكر و یاد خدا سینه بر دهان فرزند قرار می دهند، قطعاً در تربیت نسل مهدی باور و مهدی یاور توفیق بیشتری خواهند داشت.

تأثیر شیر مادر در پرورش شخصیت معنوی فرزندان، امری مسلم و غیر قابل انكار است. حكایات زیبایی كه از زندگی برخی علمای بزرگ و مفاخر دینی ما ذكر شده، به خوبی بیانگر نقش شیر مادر در شكل گیری شخصیت معنوی فرزندان است. مادر شیخ انصاری كه فرزندش، از مفاخر بزرگ عالم تشیع است، وی می گوید: «من درباره ی پسرم، توقع بیشتری داشتم؛ زیرا در دو سالی كه او را شیر دادم، هیچ وقت بدون وضو نبودم. حتی در نیمه شب بلند زمستان، یخ حوض را می شكستم و وضو می گرفتم، سپس بچه ام را شیر می دادم. هیچ گاه بدون بسم الله سینه بر دهان فرزندم نگذاشتم.»

هم چنین مادر مرحوم آیت الله مقدس اردبیلی می گوید: «هرگز لقمه ای شبهه ناك نخوردم. قبل از شیر دادن، وضو می گرفتم. هرگز چشم به نامحرم نینداختم و در تربیت او كوشیدم.»

والدین حضرت امام خمینی رحمه الله علیه نیز بسیار كوشیدند برای شیردهی فرزند بزرگوار خود دایه ای بیابند كه از روزی كاملاً حلال استفاده كند. آنان پس از یأس از یافتن چنین دایه ای با خانمی قرار گذاشتند در طول شیردهی این فرزند، حتی یك لقمه از غذای خود استفاده نكند و تمام ارتزاق وی از غذایی باشد كه برای او می آورند.

همه این حكایات زیبا، بر اهمیت دوره شیردهی و تأثیر آن بر شخصیت فرزندان دلالت دارد.

مادری كه شیر او آمیخته با ذكر و یاد حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است و در طول شیردهی، ذكر و یاد امام زمان خود را بر دل و زبان دارد، قطعاً عشق و علاقه اش به فرزند، منتقل می شود، چرا كه تحقیقات روان شناسان حاكی از این مسئله است كه كلیه عواطف، علقه ها و دل بستگی های مادر؛ هنگام شیر دادن به فرزند هم منتقل می گردد.

گام ششم

القای محبت به ولی خدا در دوران كودكی

در نظام تربیتی اسلام، این نكته مورد تأكید قرار گرفته است كه دوران كودكی، دوران شكل گیری شخصیت دینی، عاطفی، عقلی و... كودك است. روایات در این زمینه دلالت دارند كه در دوران كودكی (هفت سال اول) عنایت خاصی بر مؤانست كودك با مقوله های مذهبی و اخلاقی است.

نظر به محدودیت قدرت درك و فهم كودك از ارزش های اخلاقی و به لحاظ رشد نایافتگی او از لحاظ اجتماعی، بیشترین تلاش مربیان در این مرحله، باید در جهت ایجاد رغبت، علاقه و انس در كودك به ارزش ها و مفاهیم اخلاقی ـ از جمله ارتباط با ولی خدا ـ باشد؛ از این رو كلیه رفتار پدر و مادر ـ به ویژه مادر كه در این دوره، بیشترین ارتباط را با فرزند دارد ـ در شكل گیری شاكله شخصیتی فرزند مؤثر است. به تعبیر متخصصان تعلیم و تربیت، كودك، بسان یك دوربین فیلم برداری بسیار دقیق، مشغول فیلم برداری هوش مندانه از رفتار مادر است و مادر، بدون این كه درصدد آموزش مفاهیم به فرزند خود باشد، با رفتار و كردار خود، در حال آموزش غیررسمی به فرزند خود است.

در نظام تربیتی اسلام، بر تلفیق جنبه های نظری (گفتاری) و عملی (كرداری) در عرصه تربیت تأكید شده است. تأكید بر یگانگی گفتار و كردار، در همین راستا می باشد. فرایند تربیت در اسلام، فقط به كارگیری الفاظ و عبارات و قاعده های دستور زبانی كه مورد نظر پست مدرنیست ها (نظریه گفتمان) بوده است، محدود نیست؛ بلكه عرصه عمل نیز دارای اهمیت ویژه ای است. چه بسا فهم دقیق دستورات اخلاقی، در ابتدا نیازمند عمل آدمی است. اگر انسان به بعضی دستورات اخلاقی عمل نكند، نمی تواند معنای حقیقی آن را دریابد.این كه پیامبر گرامی اسلام در بسیاری موارد، ابتدا عمل می كرد و از مردم نیز قبل از درك معنای واقعی یك عمل، تقاضای انجام آن عمل را نمی نمود، دلیل اهمیت عمل است.

بنابراین، حقیقت اعمال و رفتار اخلاقی ما، نه به وسیله گفتار و گفتمان كه به واسطه عمل، آشكار می شود. گفتمان و به كارگیری قواعد زبان شناختی، زمینه عمل را بهتر فراهم می نماید؛ اما تربیت ولایی به ـ آن گونه كه فلاسفه تحلیلی به آن اعتقاد دارند – به گفتار محدود نمی شود. رویكردی كه گفتمان را منبع نهایی رفتار اخلاقی معرفی می كند، اخلاق را حقیقتی ناشی از عمل گفتمان و محاوره می داند و اساساً هیچ حقیقتی را در جایگاه حقیقت اخلاقی موجود نمی پذیرد؛ از این رو در این دیدگاه، هیچ گاه اصول اعمال اخلاقی عام و كلی كه هدایت كننده رفتار عام باشد، وجود ندارد و این، چیزی است كه پست مدرنیست ها بر آن تأكید می ورزند.

مادر، باید فرصت طلایی شكل گیری شخصیت فرزند را غنیمت شمرده و پایه ها و بنیان های اعتقادی فرزندش را با ارائه رفتارهای برگرفته از مبانی دینی و اخلاقی، تقویت نماید. او، اگر بنا دارد فرزندی مهدی باور تربیت كند، باید بداند هر چه محبت و دلباختگی و ارتباط قلبی خود او با آن حضرت بیشتر باشد و این علقه، در رفتار وی كه فرزند، شاهد آن است، نمود عینی داشته باشد، به همان میزان می تواند این محبت را بدون آموزش رسمی به فرزند خود انتقال دهد. وقتی فرزند، عشق سرشار مادر به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را مشاهده می كند وقتی مادر، فضای خانه را به یاد و ذكر حضرت عطرآگین می كند، این فضای آكنده از عشق و محبت، در ساختن شخصیتی محب و عاشق امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مؤثر خواهد بود. مادر می‌ تواند با رفتار سرشار از عشق و محبت به امام زمان، ایجاد این محبت را از مراحل بسیط و عاطفی در كودك خود شروع كند و زمینه روحی و آمادگی قلبی ارتباط با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را در دوره كودكی برای فرزند خود فراهم نماید.

والدین باید برای موفقیت در امر تربیت ولایی به این مهم توجه داشته باشند كه خود آنان، در جایگاه اولین مربی باید، واجد صفات و ویژگی های فكری و رفتاری مشخص باشند؛ چرا كه بخش عظیمی از تربیت ولایی به حوزه های رفتاری عینی و عمل مربوط می شود. باید برنامه تربیتی مادر، متوجه ویژگی ها و رفتارهای عینی و عملی مشخص، مفروض و پذیرفته شده عام باشد، تا بتواند زمینه های لازم را در فرزندان خود برای پذیرش و قبول آن صفات و ویژگی ها فراهم كند.

به بیان دیگر، مادر باید خود به اصول و مبانی تعلیم و تربیت و تربیت یك نسل ولایی، علاوه بر شناخت، التزام داشته باشد.

در حقیقت، فرد به اعتقادات خود، ایمان بیاورد؛ زیرا ایمان، تلفیقی از اعتقاد قلبی و التزام عملی است؛ چرا كه دین، مجموعه ای از گزاره های توصیفی و تجویزی است و گزاره های تجویزی، همان التزام عملی است. در مجموع، مادر باید هم به مبانی و اصول تربیت نسل ولایی معتقد باشد و هم به آنچه معتقد است، التزام عملی داشته باشد. باید توجه داشت كه جنبه التزام عملی در دوران كودكی، بیش از جنبه های دیگر، تأثیر تربیتی دارد. مادر، در جایگاه مدیر داخلی خانواده، می تواند فضای داخلی خانه را به گونه ای مدیریت كند كه این فضا، از طریق ارائه برنامه های عینی و عملی، سرشار از یاد و عشق امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد.

گام هفتم

تعمیق محبت به ولی خدا در دوران نوجوانی

در نظام تربیتی اسلام، دوران نوجوانی، دوران اطاعت است. در این دوره، باید آموزه های دینی، به صورت آمیزه ای از احساس و عقل به فرزندان ارائه شود؛ زیرا در این دوره، فرزندان، نه احساس و عواطف محض هستند و نه برخوردار از قدرت عقلانی كامل؛ از این رو متولیان تربیت باید هنرمندانه با آمیختن عقل و احساس و گره زدن اندیشه و عاطفه و محبت، در پی تعمیق محبت نوجوانان به امام زمان شان باشند.

اگر پدران و مادران توفیق یابند كه در این دوره، عشق همراه با معرفت را در فرزندان خود ایجاد كنند، تا حدود زیادی توانسته اند به رسالت خود در تربیت نسل ولایی عمل نمایند.

یكی از راهكارهای مؤثر برای ایجاد عشق و محبت به ولی خدا در نوجوانان، استفاده از صناعات ادبی، مانند مجاز، تشبیه و استعاره و آرایه های ادبی است؛ چرا كه تأثیر كلام ادبی، موزون و فصیح در نوجوان، بسیار زیاد است. نوجوان در این دوره، به كلام بلیغ و آراسته به زیورهای ادبی، بسیار علاقه مند است.

به ویژه تأثیر عنصر خیال انگیزی ادبی در نوجوان، تأثیر بسیار شگفت و مرموزی دارد. خیال انگیزی، سبب تحریك عاطفه و احساس نوجوان است و موجب افزایش درجه اثرپذیری در او می شود. پاسكال می گوید: «اعتقاد اكثر مردم، تحت تأثیر عاطفه است، نه دلیل و برهان». می توان این نكته را به سخن پاسكال افزود كه حتی عقایدی كه انسان براساس دلیل و برهان می پذیرد، در صورتی از نفوذ و ثبات در روحیه اش برخوردار خواهد شد كه با عاطفه و احساس او آمیخته شود. علامه مظفر تصریح می كند: «تخیل، از مهم ترین عوامل مؤثر بر نفوس است».

طبق نامه ی 31 نهج البلاغه كه منشور تربیتی دین است، آن گاه كه مولای متقیان قصد دارد فرزند خود، امام حسن مجتبی علیه السلام را ـ كه در سنین نوجوانی بود مورد خطاب قرار داده و سفارشات خویش را به فرزندش برساند، به زیبایی از صناعات ادبی اعم از مجاز، تشبیه، استعاره و كنایه استفاده می كند، تا با بهره گیری از فصاحت و بلاغت، حكمت های ژرف و معارف ناب را در قالب های بیانی خیال انگیز، به فرزندش القاء نماید.

به هر حال، از بهترین وسیله ها برای بیدارسازی عواطف نوجوان و تحریك عشق و علاقه او به ولی خدا و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف استفاده از فنون فصاحت و بلاغت و صناعات ادبی است؛ ادبیاتی كه در این دوره بسیار مورد توجه نوجوان است و ضمیر و باطن او را تحت تأثیر قرار می دهد گفتارهای تربیتی آراسته به آرایه های ادبی و زیور فصاحت و بلاغت، غوغایی در درون نوجوان بر پا می كند كه هیچ ابزاری به این اندازه، برای بیدارسازی فطرت پاك نوجوان مؤثر نمی باشد.

در آموزه های دینی، ضمن این كه محبت اهل بیت علیهم السلام را اساس دین دانسته اند، به محبان آن خاندان نویدهای بسیاری داده اند؛ نویدهایی چون:

هر كس با محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است؛ آمرزیده می میرد؛ با ایمان كامل می میرد؛ فرشته مرگ او را به بهشت مژده می دهد؛ در قبرش دو در به روی بهشت گشوده می شود و قبر او زیارتگاه فرشتگان رحمت الهی می شود.

پدید آورنده : مریم معین الاسلام ، زن منتظر و منتظر پروری صفحه 37، تهیه وتنظیم:مرثا نورانی